Centralisme in het onderwijs

De term centralisme gebruik ik voor centraal gestuurd onderwijsbeleid. Dit onderwijsbeleid houdt eerst in dat onderwijsinnovaties centraal in een onderwijsinstelling afgesproken worden. Zo beslist niet de leraar, maar het gemeenschappelijke beleid over innovaties in school, klas en collegebank. Managers zijn soms de initiators, of anders colleges van bestuur, teamleiders, directieleden, lerarenteams, rectoren of stafdiensten. Overheidsbeslissingen zijn uiteraard centralistisch, maar daar waar de overheid zich terugtrekt, vullen de centrale beleidsorganen van een schoolorganisatie het gat snel op. Volgens prof. dr. Edith Hooge (Tilburg University) zijn het vooral tientallen intermediërende organisaties die voor een woud van (informele) regels in het onderwijs zorgen. Docenten menen ook vaak zelf dat onderwijsbeleid een gemeenschappelijke aangelegenheid van de school is, waarover collectief afspraken en regels moeten gelden.

Een tweede kenmerk van dit onderwijsbeleid is dat het bijna nooit over de onderwijsinhoud gaat: de kennis en vaardigheden die leerlingen moeten leren (‘het wat’, zoals dat in 2008 door de Commissie Dijsselbloem werd gemunt). Daarentegen is dit beleid vooral op onderwijsmiddelen (‘het hoe’) gericht. Centrale beslissingen betreffen de didactiek van een school, waarbij een hele reeks didactische innovaties de afgelopen jaren de revue is gepasseerd en bekritiseerd: probleemgestuurd leren, nieuw of natuurlijk leren, competentiegericht leren, sociaal-constructivisme, zelfstandig leren, leren met digitale middelen, gepersonaliseerd leren, etc.

Dit centralisme houdt mij op verschillende manieren bezig. Centrale afspraken voor onderwijsbeleid roepen namelijk het gevaar van bureaucratie op. Belangrijker is echter dat met dergelijke afspraken de individuele autonomie van docenten afgesnoept wordt. Die autonomie is echter essentieel voor kwaliteit van onderwijs. Goede leraren, zo weten we, zijn de belangrijkste voorspellers voor goed onderwijs. Maar dan moeten ze wel de ruimte krijgen… Daarnaast geldt dat controle over de eigen werkzaamheden tot initiatief leidt en werkdrukverminderend is. Waarom kiezen scholen dan voor centraal gestuurd onderwijsbeleid?